وقتی صحبت از انیمیشن می‌شود، همیشه اولین ذهنیت ما از آن، سرگرمی کودکان است. دنیای کودکی بسیاری از ما را انیمیشن‌های زمان‌مان تشکیل داده‌اند. مثلا اگر از متولدین دهه ۶۰ باشید، احتمالا خاطرات زیادی از انیمیشن‌هایی مانند شیرشاه و سیندرلا دارید و حتی شاید این خاطرات، برایتان تبدیل به علاقه‌ای در بزرگسالی نیز شده باشد.
اما واقعا این محتواهای پرهزینه‌ای که در انیمیشن‌سازی ایران و جهان ساخته می‌شوند، تنها اثرگذاری‌شان سرگرمی کودکان است؟ پاسخ به این سوال عمیق‌تر از تصورات ماست.
در واقع انیمیشنها، می‌توانند اثر عمیقی بر جامعه و فرهنگ داشته باشند. البته یک قانون کلی را نمی‌توان به این سادگی بیان کرد. در ادامه عمیق‌تر به این موضوع خواهیم پرداخت.
انیمیشن چطور می‌تواند بر فرهنگ و جامعه موثر باشد؟
یکی از اصلی‌ترین مخاطبین انیمیشنها، کودکان هستند. کودکانی که در سن رشد هستند و شخصیت آنها، به تازگی در حال شکل گرفتن است. آنها بیشتر از بزرگسالان به شخصیت‌های انیمیشنها علاقه‌مند می‌شوند و سعی می‌کنن از آنها تقلید کنند. شاید به نظر بیاید تقلید کودکان یک رفتار زودگذر است، اما کودکان در میان همین تقلیدهاست که شخصیت خود را پیدا کرده و آن را رشد می‌دهند.
همین کودکان هستند که جامعه آینده را تشکیل می‌دهند. بنابراین، آنچه که تحت عنوان انیمیشن در خردسالی می‌بینیم، همان چیزی که است که شخصیت ما را ساخته و ما نیز، در بزرگسالی یکی از افراد جامعه بوده و طبیعتا اثرگذار آن خواهیم بود.
از سویی، تنها اثر انیمیشنها روی کودکان نیست. حال آنکه تعداد زیادی از انیمیشنها که آنها را با نام انیمه نیز می‌شناسیم، اصلا مناسب روحیه کودکان نیستند. انیمه‌هایی مانند شیطان‌کش ژاپنی، بیننده خود را با مفاهیم عمیقی مانند دل‌رحمی یک شیطان‌کش همراه می‌کنند. با توجه به این موضوع، انیمیشنها قرار نیست فقط بر کودکان و جامعه آینده آنها اثرگذار باشند.
به دلیل آنکه مرزهای تخیل در انیمیشنها جابجا می‌شود، این نوع محتوا می‌تواند روایت‌ها را به شیوه‌هایی اثرگذار به مخاطب خود نشان دهد. تماشای چنین محتواهایی، می‌تواند باعث شود ما با مفاهیم متفاوتی آشنا شویم و در نهایت، این موضوع روی فرهنگ ما اثرگذار بوده و جامعه را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
تاثیرات انیمیشن بر فرهنگ و جامعه
حال که به تاثیر انیمیشن بر فرهنگ و جامعه اشاره کردیم، بهتر است آن را دقیق‌تر موشکافی کنیم. برخی از تاثیرات انیمیشن بر فرهنگ و جامعه عبارتند از:
- ترویج میراث فرهنگی
انیمیشنها می‌توانند خیلی ساده‌تر از فیلم‌ها، میراث‌های فرهنگی را به نمایش بگذارند و به نسل‌های آینده منتقل کنند. این میراث فرهنگی می‌تواند یک مکان باشد که قابل نمایش در فیلم است، یا یک افسانه که احتمالا ساخت فیلم با کیفیت از آن کار دشواری است. با توجه به آنکه انیمیشنها به سادگی می‌توانند تخیلات را به تصویر بکشند، روی حفظ و ترویج میراث فرهنگی موثرند.
- تاثیر بر هویت فرهنگی
نمایش عادات، آیین‌ها و فرهنگ گذشته و حال در انیمیشنها، باعث می‌شود فرهنگ خود را بیشتر بشناسیم و به دیگران منتقل کنیم. شناخت بهتر هویت فرهنگی، می‌تواند ریشه آن را در ذهن ما و کودکان جامعه‌مان قوی‌تر کند.
- تاثیر بر تفکر اجتماعی
به کمک انیمیشنها، می‌توان تفکرات جامعه را به شیوه‌ای نرم‌تر به تصویر کشید. این موضوع علاوه بر آنکه به کودکان، تفکرات اجتماعی را می‌آموزد، به بزرگسالان نیز کمک می‌کند تا نگاهی دقیق‌تر به چالش‌ها و تفکرات اجتماعی داشته باشند.
- تاثیر بر تفریح و سرگرمی
تماشای انیمیشنها به عنوان یک سرگرمی، یک اثر مهم دارد و آن، لذت بردن از زمان و فرار از روزمرگی‌هاست. هر زمان که زمان لذت‌بخشی را می‌گذرانیم، دنیای ما رنگی‌تر شده، روحیه بهتری خواهیم داشت و در اثر آن، ارتباطات اجتماعی بهتر و شادتری تجربه خواهیم کرد.
اثرات انیمیشن بر فرهنگ کودکان
کودکان از انیمیشنها که در دوران خردسالی خود می‌بینند بسیار می‌آموزند، مثلا کودکی که در خردسالی خود یک انیمیشن از مرد سیاه‌پوست قهرمانی می‌بیند، در ذهن اون نهادینه می‌شود که رنگ پوست افراد، ربطی به شخصیت آنها ندارد. به همین دلیل است که انیمیشنها می‌توانند باعث شوند کودکان از نژادپرستی و دیگر سوگیری‌های ذهنی فاصله بگیرند.
در ادامه قصد داریم کمی دقیق‌تر به اثرات مثبت انیمیشن بر ذهن کودکان بپردازیم:
- افزایش میزان کاوشگری کودکان
هر زمان کودکی در حال تماشای یک انیمیشن است، هیجان و کنجکاوی او افزایش پیدا می‌کند. تماشای دنیای رنگی انیمیشنها برای کودکان، هیجان بالایی دارد و این افزایش هیجان باعث می‌شود آنها دنیای اطراف خود را دقیق‌تر تماشا کنند. کودکی که کنجکاوی سازنده‌ای دارد، در آینده می‌تواند یک فرد اثرگذار و مفید برای جامعه خود باشد.
- ایجاد نبوغ بیشتر در کودکان
تصور کنید فرزند شما عاشق انیمیشن آزمایشگاه دکستر شده است. این می‌تواند در آینده روی ذهن او اثر گذاشته و ناخودآگاهش را به سمت نابغه شدن ببرد. کودکان با تماشای چیزهایی که در دنیای واقعی به آن شکل وجود ندارند، می‌توانند بخش‌هایی از ذهنشان را فعال کنند که در آینده زندگی آنها و جامعه‌شان اثرگذار باشد.
- کاهش استرس کودکان
دیدن انیمیشن‌های شاد، می‌تواند روحیه کودکان را بهبود داده و اگر در خانواده خود استرسی تجربه می‌کنند، آن را کمتر احساس کنند. کم نبوده‌اند افرادی که در خانواده‌هایی پرتنش بزرگ شده‌اند و در بزرگسالی نیز، به خاطر میزان استرس خردسالی‌شان، بزرگسالانی پر استرس بوده‌اند. به کمک انیمیشن‌هایی که در کودکی تماشا می‌کنیم، می‌توانیم جامعه‌ای با فرهنگی شاد در آینده بسازیم.
- ایجاد خلاقیت بیشتر در کودکان
کودکی که در یک زندگی عادی و احتمالا سالم به‌سر می‌برد، ممکن است تخیل کمی داشته باشد. اما وقتی همان کودک با شیرهای سخنگو، آدم برفی‌های آوازخوان و… آشنا می‌شود، قدرت تخیلش نیز افزایش پیدا می‌کند. شاید شما هم به خاطر بیاورید که در گذشته کودکان چند شغل ساده را در ذهن خود می‌پروراندند. اما امروزه با دیدن انیمیشن‌هایی که در آنها انواع عنوان‌های شغلی دیده می‌شود، دیگر همه‌ی آنها نمی‌خواهند یک شغل ساده را انتخاب کنند. افزایش قدرت تخیل کودکان در هر کشوری، مساوی است با رشد چشم‌گیر آن کشور در آینده.
انیمیشن WALL-E
انیمیشن WALL-E یکی از انیمیشن‌هایی است که اثر عمیقی روی جامعه گذاشته است. این انیمیشن که توانست برنده اسکار نیز شود، در سال ۲۰۰۸ روی پرده سینماها نمایش داده شد. اسکاری که نصیب انیمیشن WALL-E شد، برای همه‌ی منتقدین قابل حدس بود چرا که این انیمیشن توانست نظر بسیاری را جلب کند. زندگی آینده دو ربات که ۲۷۰۰ سال بعد با یکدیگر آشنا شدند، توجه بسیاری به خود جلب کرد.
در زمان پخش این انیمیشن، بسیاری معتقد بودند که احتمالا آینده واقعی بشریت، تفاوت چندانی با انیمیشن وال ای نخواهد داشت.
اما چرا WALL-e تا این حد مورد توجه جامعه‌شناسان قرار گرفت؟
اولین چیزی که برای همگان جذاب بود، عدم وجود یک شخصیت شرور در مرکز توجه انیمیشن WALL-E بود. چیزی که با روند همیشگی انیمیشن‌های دیزنی متفاوت بود. این تفاوت آنجایی جالب می‌شود که هالیوودی‌ها و افراد اهل فیلم و سینما، عاشق شخصیت‌های شرور هستند و به خوبی آنها را به خاطر می‌سپارند. حال علت این علاقه چیست؟ چرا باید شخصیت‌های شرور که در واقع انسان‌هایی دارای کمبود شخصیت هستند، برای مردم جذاب شوند؟
پاسخ این است که انسان‌ها از شرورهای سینما خوششان می‌آید چرا که هر انسانی، نقاط تاریکی دارد و به نوعی، می‌تواند با شخصیت شرور فیلم‌ها، همزاد پنداری کند. مانند اسکار در انیمیشن شیر شاه!
حال با نبود یک شخصیت شرور به عنوان اصلی‌ترین نقش در این انیمیشن، انسان‌ها درک می‌کنند که حتی اگر تمام جامعه در شرایط خوبی نباشد (مانند وضعیت زمین در WALL-E)، باز هم می‌توانند راه خوبی را پیشه کنند و فردی مهربان باشند. از سویی متوجه می‌شوند که اثر آن مهربانی و عدم شرارت، می‌تواند روی کل زمین اثر بگذارد. شاید هیچکس دقیقا این جملات را درباره انیمیشن وال ای نگوید، اما اگر یکبار دیگر به آن برگردید، می‌توانید این اثر را پیدا کنید.
نکته مهم در انیمیشن وال ای آنست که در انتهای آن درمیابیم که حتی یک انسان عادی هم می‌تواند از خطوط و مرزهایی که به نظر قابل جابجایی نیستند، فراتر برود و اثر بزرگی در جامعه خود ایجاد کند.
به همین دلیل است که انیمیشن مشهور WALL-E، با گذشت سال‌های زیاد از تولید آن، هنوز هم یکی از معنادارترین انیمیشن‌هاست. این انیمیشن نه فقط برای کودکان، که برای تماشای چندباره بزرگسالان نیز مناسب است. حال که این را درباره وال ای خوانده‌اید، بد نیست یکبار دیگر برگردید و آن را تماشا کنید. آن وقت است که اثر اجتماعی آن را خواهید دید.
حال که با اثرات فرهنگی و اجتماعی انیمیشنها بیشتر آشنا شدیم، بد نیست که به آنچه که کودکانمان تماشا می‌کنند حساس‌تر باشیم. دیدن یک انیمیشن سراسر غم، می‌تواند روحیه فرزند شما را برای مدت بسیار طولانی غمگین کند و برعکس آن، یک انیمیشن آموزنده، می‌تواند او را به خلاقیت بیشتر و البته روحیه بهتر سوق دهد. البته نباید فراموش کرد که پیش از آنکه به فرزند خود اجازه تماشای یک انیمیشن را بدهید، باید رده سنی آن را به خوبی بررسی کنید.
از سویی با توجه به تاثیر انیمیشن بر فرهنگ و جامعه، آموختیم که انیمیشنها فقط مناسب کودکان نیستند. قرار نیست هر تصویر رنگی و شاد، مربوط به کودکان باشد. شاید بد نباشد دفعه بعدی که قرار است فرزند کودک یا نوجوان شما انیمیشنی را ببیند، شما نیز همراه با او به تماشای آن انیمیشن بنشینید، این می‌تواند برای روحیه، خلاقیت و فرهنگ شما، مناسب باشد.
به دلیل این اهمیت بالای انیمیشن و اثر آن روی فرهنگ و جامعه، لازم است نسبت به آنچه که تماشا می‌کنیم، حساس‌تر باشیم.
